ΣΑΛΜΟΝΕΛΛΩΣΗ ΠΤΗΝΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ
Του Ζωοτεχνολόγου Β. Σελέκου
Η Σαλμονέλλα ανήκει σε μια ομάδα βακτηρίων, τα εντεροβακτηριοειδή, η οποία περιλαμβάνει τα πλέον παθογόνα gram αρνητικά βακτήρια, όπως η E. Coli, η Klebsiella, o Proteus και η Yersinia (που προκαλεί την πανούκλα). Το μεγαλύτερο πρόβλημα κατά την μόλυνση είναι η παραγωγή ενδοτοξινών στον οργανισμό του πτηνού.
Είναι μικροοργανισμοί με μορφολογία σε σχήμα ράβδου, διαστάσεων 0,6 Χ 2-3μm, που βρίσκονται συνήθως μεμονωνομένα. Είναι επίσης αερόβια και προαιρετικά αναερόβια, ασπορογόνα και χρωματίζονται με την gram χρώση, κόκκινα (αρνητικά).Αναπτύσσονται σε ειδικά θρεπτικά υλικά στα οποία δεν αναπτύσσονται οι εσερίχιες και τα άλλα εντεροβακτηρικά. Τέτοια υλικά είναι το άγαρ με δεσοξυχολικό (DCA), το Wilson – Blair,το S.S – άγαρ κ.α.
Η Σαλμονέλλωση των πτηνών είναι μια παλιά και αρκετά γνωστή ασθένεια.Συναντάται με πολλά ονόματα (pullorum disease), τύφος των πτηνών, παράτυφος, παράλυση των πτερύγων και των ποδιών, κ.τ.λ.) διότι στην πραγματικότητα πρόκειται για ενα σύνολο ασθενειών παρά για μια μόνο ασθένεια. Όλες οι μορφές αυτών των διαφορετικών νόσων προκαλούνται από βακτήρια του γένους Salmonella το οποίο συμπεριλαμβάνει, ανάλογα με τον τύπο, τρία είδη, αλλά πάνω από 2000 ορότυπους (οι μικροβιολόγοι δημιουργούν ορότυπους, ή ονόματα για τους μικροοργανισμούς εξετάζοντας τους συνδιασμούς των αντιγόνων επιφανείας των βακτηριακών κυττάρων).
Δυο απο τα είδη Σαλμονέλλας είναι ακίνητα (S.pullorum και S.gallinarum) και προσβάλουν κυρίως όρνιθες και ινδόρνιθες. Η ασθένεια που ονομάζεται pullorum disease, είναι επίσης γνωστή σαν λευκή διάρροια, προκαλείται απο την Salmonella pollorum και προσβάλλει κυρίως νεαρά ορνίθια και ινδορνίθια μικρότερα των τεσσάρων εβδομάδων. Είναι αρκετά ασυνήθιστο για κατοικίδια πουλιά ή άλλα αγρια πτηνά να εμφανίζουν αυτή την ασθένεια.
Ο τύφος των πτηνών, που προκαλείται απο την Salmonella gallinarum, προσβάλλει επίσης κυρίως τα πουλερικά αλλά μπορεί να εμφανιστεί περιστασιακά και σε θηραματικά και άγρια πτηνά. Παρατηρείται σε πτηνά όλων των ηλικιών αλλά παρουσιάζει μεγαλύτερη θνησιμότητα στα νεαρά πτηνά. Εμφανίζεται στα κατοικίδια πουλιά σπανιότερα ακόμα και απο την λευκή διάρροια. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα κατοικίδια πτηνά όσον αφορά όλες αυτές τις ασθένειες είναι η παράλληλη διατήρηση πουλερικών της αυλής. Τα κατοικίδια πουλερικά δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να χρησιμοποιούνται για την επώαση αυγών παπαγάλων εκτός αν είναι απαλλαγμένα και ελεγμένα από αυτές ή και άλλες ασθένειες των πτηνών.
Η ασθένεια η οποία έρχεται συνήθως στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων όταν σκέφτονται τη Σαλμονέλλα είναι ο παράτυφος ή η Σαλμονέλλωση, η οποία στα πτηνά συντροφιάς προκαλείται κυρίως από κινητές σαλμονέλες του είδους Salmonella Typhi-murium. Αυτoί οι τύποι Σαλμονελλών προσβάλλουν όλα τα θερμόαιμα και ψυχρόαιμα θηλαστικά συμπεριλαμβανομένων και των κατοικίδιων πτηνών, αλλά και τον άνθρωπο. Οι περισσότεροι τύποι Σαλμονελλών που προσβάλλουν τα πτηνά συντροφιάς δεν προκαλούν σοβαρές ασθένειες στον άνθρωπο.Τα μικρά παιδιά όμως και οι ηλικιωμένοι, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Η πρόληψη των κρουσμάτων Σαλμονέλλωσης είναι υπευθυνότητα των ζωοτεχνών και των κτηνιάτρων, οι οποίοι πρέπει να ελέγχουν και να προλαμβάνουν την Σαλμονέλλωση στα πτηνά όχι μόνο από οικονομική πλευρά, αλλά και σαν μια ουσιαστική προσπάθεια στην μείωση της εμφάνισης ανθρώπινων μολύνσεων. Γι’ αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε αυτή την ασθένεια.
Η Σαλμονέλλωση μπορεί να προκαλέσει πολύ υψηλή νοσηρότητα και μεγάλη θνησιμότητα στα πτηνά. Εμφανίζεται σε όλους τους τύπους πουλιών συντροφιάς, αλλά μπορεί να δημιουργήσει και ασυμπτωματικούς φορείς, πράγμα που σημαίνει ότι ένα πτηνό μπορεί να φέρει τα βακτήρια αλλά να μην παρουσιάζει κανένα σύμπτωμα της ασθένειας. Απο αυτό το γεγονός προέρχεται ο όρος «Typhoid Mary», που υποδηλώνει ένα φορέα ο οποίος τριγυρίζει διαδίδοντας την ασθένεια χωρίς καν να το γνωρίζει. Τα άγρια περιστέρια και πτηνά είναι γνωστό ότι αποτελούν ευκαιριακούς φορείς, γι’ αυτό πολλές επιδημίες Σαλμονέλλας παρουσιάζονται σε υπαίθρια εκτροφεία πτηνών και περιστεριών.
Οι μολύνσεις των πτηνών από Σαλμονέλλα προκαλούν γενικά την εμφάνιση μιας ασθένειας της οποίας η διάγνωση είναι δύσκολη διότι τα συμπτώματά της δεν είναι ειδικά, με άλλα λόγια, πολλές άλλες ασθένειες προκαλούν παρόμοια συμπτώματα. Αυτά τα συμπτώματα συμπεριλαμβάνουν την απάθεια, τη δυσκινησία και την μειωμένη ζωτικότητα του πτηνού, το οποίο συνήθως σταματάει να τρώει, αλλά μπορεί να πίνει πολύ νερό και να εμφανίζει σοβαρή, βλεννώδη και υδαρή διάρροια. Το λερωμένο πτέρωμα γύρω από την αμάρα είναι μερικές φορές το μοναδικό σύμπτωμα που παρατηρεί ο ανήσυχος ιδιοκτήτης. Μερικές φορές παρατηρείται επιπεφυκίτιδα (μόλυνση των ματιών). Αυτές οι οξείες περιπτώσεις (ταχείας εξέλιξης) συχνά απολήγουν στο θάνατο ενός ή πολλών πτηνών. Η θνησιμότητα μπορεί να φτάσει και το 100%!, ιδιαίτερα σε νεαρά πτηνά.
Σε άλλες περιπτώσεις, η ασθένεια εκδηλώνεται σταδιακά και αυτές καλούνται υποξείες ή χρόνιες όπου η ασθένεια διαρκεί πολύ περισσότερο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, συχνά παρατηρούνται συμπτώματα που έχουν σχέση με το κεντρικό νευρικό σύστημα. Τα πτηνά μπορεί να κρατούν τα κεφάλια τους σε περίεργες θέσεις, όπως σκυμμένα (ραϊβόκρανο), ή μπορεί να φαίνεται ότι κοιτούν συνεχώς ψηλά, ή ότι έχουν μειωμένη αίσθηση της ισορροπίας, διότι παραπατούν σα μεθυσμένα. Αυτά τα συμπτώματα οφείλονται στην είσοδο των Σαλμονελλών στην αιματική κυκλοφορία (θυμηθείτε ότι είναι κινητές και έτσι μπορούν να μετακινούνται) και τη μετανάστευση και εγκατάστασή τους στον εγκέφαλο και την σπονδυλική στήλη. Συχνά επίσης εντοπίζονται στις αρθρώσεις των πτηνών και στη συνέχεια προκαλούν αρθρίτιδες και χωλότητα, με πολλές φορές σοβαρή εξοίδηση των αρθρώσεων. Εαν η νόσος έχει προχωρήσει σε κάποιο απο αυτά τα στάδια συνήθως είναι ήδη προσβεβλημένα και τα άλλα όργανα του σώματος.
Η εργαστηριακή διάγνωση στην οξεία μορφή εμφανίζει χαρακτηριστικές αλλοιώσεις οξείας σηψαιμικής ασθένειας, δηλαδή υπερτροφία του ήπατος και του σπλήνα, νεκρωτικές εστίες ή οζίδια στο συκώτι, στο σπλήνα, στα νεφρά, στους πνέυμονες, στο πάγκρεας, καθώς και οξεία εντερίτιδα.
Στην υποξεία και στην χρόνια μορφή παρατηρούνται επίσης νεκρωτικές εστίες οι οποίες σε χρόνιες καταστάσεις έχουν μέγεθος κεχριού. Στον εγκέφαλο και στους όρχεις επίσης είναι δυνατό να βρεθούν φλεγμονώδης εστίες.
Οι αλλοιώσεις στα έντερα είναι χαρακτηριστικές στις υποξείες ή στις χρόνιες μορφές. Στον βλενογόνο τους μπορούν να παρατηρηθούν λευκόφαιες πλάκες (υπερπλασία λεμφοζιδίων). Οι αρθρώσεις επίσης κατα την διάνοιξή τους παρουσιάζουν πυκνόρευστη βλέννα.
Μερικά πτηνά πεθαίνουν μετά απο μία περισσότερο ή λιγότερο παρατεταμένη νόσηση απο την ασθένεια, αλλά μερικά μπορεί να αναρρώσουν και στην συνέχεια γίνονται φορείς και διασπείρουν συνεχώς τα βακτήρια με τα κόπρανα ή τις εκκρίσεις τους, τα οποία μπορεί να μολύνουν άλλα πτηνά. Λόγω της μετάδοσης μέσω των κοπράνων συχνά εκτίθενται και οι ανθρώποι στον κίνδυνο μόλυνσης.
Στα πτηνά που διατηρούμε σαν κατοικίδια, η μετάδοση παρατυφοειδών μικροοργανισμών γίνεται κυρίως απο την πεπτική οδό, αν και συμβαίνει επίσης και μετάδοση μέσω του αέρα (αποξήρανση και διασπορά στον αέρα) των μικροοργανισμών που υπάρχουν στα κόπρανα. Η κατανάλωση τροφής ή νερού που έχει μολυνθεί απο ποντικούς, μύγες ή άλλα παράσιτα αποτελεί την σημαντικότερη αιτία. Η μόλυνση περνά εύκολα απο τα θηλυκά πτηνά στα αυγά τους όταν αυτά γεννηθούν. Επιπλέον μετά την γέννησή τους τα αυγά μπορούν να μολυνθούν απο μολυσμένα κόπρανα και να προκληθεί η νόσος. Είναι πραγματικά καλύτερα για αυτά τα έμβρυα να πεθαίνουν πριν την εκκόλαψη διότι εάν προσαρμοστούν στη Σαλμονέλλα μπορούν να τη μεταδώσουν στους χώρους ανάπτυξης των νεοσσών. Ακόμα ένας τρόπος με τον οποίο οι νεοσσοί μπορεί να μολυνθούν απο τους γονείς τους είναι κατα τη λήψη του μολυσμένου «γάλακτος του προλόβου».
Το καλύτερο που μπορεί να γίνει για τη θεραπεία της Σαλμονέλλωσης είναι η πρόληψη. Αυτά που απαιτούνται απαραιτήτως είναι η καλή υγιεινή κατάσταση, η απολύμανση και η καθαριότητα. Όλες οι τροφές που προορίζονται για τα πουλιά θα πρέπει να φυλάσσονται καταλλήλως, μακριά από ποντίκια, μύγες και έντομα. Οι ανοιχτές συσκευασίες “βιταμινών” με βάση το αυγό ή τα μπισκότα (αυγοτροφές) , που πωλούνται σε πολλά pet-shops, είναι επιρρεπείς στις μολύνσεις. Οι συσκευασμένες και κυρίως οι βιομηχανοποιημένες τροφές (extruded) σε μορφή κροκέτας ή ξηρής αυγοτροφής, είναι απίθανο να φέρουν μικροοργανισμούς Σαλμονέλλας εξαιτίας της διαδικασίας θέρμανσης που υπόκεινται κατα την παρασκευή τους. Άρα μπορούν να χορηγούνται άφοβα στην διατροφή των πτηνών συντροφιάς.
Τα δοχεία της τροφής επίσης, τα κλουβιά και οι χώροι ανάπτυξης των νεοσσών θα πρέπει να απολυμαίνονται συχνά. Τα περιττώματα δεν θα πρέπει να συσσωρεύονται στα κλουβιά ή στις φωλιές. Τα υλικά των φωλιών θα πρέπει να φυλάσσονται καθαρά και στεγνά και να αντικαθίστανται όποτε αυτό απαιτείται. Η βιομηχανία των πουλερικών πλένει ή καπνίζει τα αυγά, αλλά αυτή η διαδικασία δεν είναι εφικτή στα κατοικίδια πτηνά.
Φυσικά τα νέα πτηνά που εισάγονται στην εκτροφή θα πρέπει να είναι απαλλαγμένα και ελεγμένα από Σαλμονέλλα. Ο έλεγχος θα πρέπει να πραγματοποιήται με ετήσιες κτηνιατρικές εξετάσεις ιδιαίτερα στα πτηνά που στεγάζονται σε εξωτερικό χώρο συνεχώς, ή έρχονται σε επαφή με άλλα πτηνά (επιδείξεις, εκθέσεις, παζάρια πουλιών κ.λ.π.). Σε υπαίθρια εκτροφεία ή στους περιστερώνες, θα πρέπει να αποφεύγεται η επίσκεψη άγριων πτηνών ή περιστεριών(η λεπτή σίτα παρέχει προστασία και από τα έντομα),καθόσον αυτά μπορεί να είναι φορείς Σαλμονελλών. Οποιοδήποτε πτηνό δώσει θετικά αποτελέσματα στις καλλιέργειες θα πρέπει να θεραπεύεται ή να απομακρύνεται απο το σμήνος. Αυτά τα πτηνά δεν θα πρέπει να πωλούνται σε καμία περίπτωση, εκτός και εαν ο αγοραστής είναι πλήρως ενημερωμένος για τους κινδύνους που εγκυμονούν για την υγεία τόσο των ίδιων των πτηνών όσο και τη δική του. Αλλά και ο ίδιος ο ιδιοκτήτης των κατοικίδιων πτηνών θα πρέπει να τηρεί τους κανόνες υγιεινής. Αυτό έχει αποδειχθεί σε περιπτώσεις που οι ιδιοκτήτες μόλυναν οι ίδιοι τα δικά τους πτηνά!
Η θεραπεία της Σαλμονέλλωσης φαρμακευτικά γίνεται μόνο με το κατάλληλο αντιβιοτικό. Ωστόσο δεν έχει αποδειχθεί ότι η φαρμακευτική θεραπεία απομακρύνει τη μόλυνση, γι’αυτό συνιστάται να γίνονται καλλιέργειες σε τακτά χρονικά διαστήματα μετά την αγωγή. Για να διαγνωστεί η Σαλμονέλλα, το βακτήριο πρέπει να απομονωθεί και να ταυτοποιηθεί. Η παρατήρηση μερικών συμπτωμάτων όπως αυτά που αναφέρθηκαν δεν σημαίνει ότι το πουλί πάσχει από Σαλμονέλλωση. Η Σαλμονέλλα απαιτεί ειδικά υποστρώματα για να ταυτοποιηθεί σωστά και στη συνέχεια πρέπει να γίνει αντιβιόγραμμα για να επιβαιβεωθεί εάν το αντιβιοτικό που θα χορηγηθεί πρόκειται πράγματι να θεραπεύσει τη λοίμωξη. Συνήθως χρησιμοποιείται Spectinomycin (ενέσιμη), Οxytetracycline (στοματικά ή ενέσιμη), Furazolidone ή nitrofurazone (στοματικά), Chloramphenicol (στοματικά ή ενέσιμη), Sulfadiazine + trimethoprime (στοματικά), Sulfadimidine (στοματικά) κ.τ.λ.
Δεν πρέπει παράλληλα να ξεχνάμε όμως την αντοχή που αναπτύσσουν τα βακτήρια προς τα αντιβιοτικά. Οι Σαλμονέλλες άρχισαν να εμφανίζουν αντοχή στα αντιβιοτικά εδώ και 25 πλέον χρόνια. Οι τετρακυκλίνες και η αμπικιλλίνη ήταν από τις πρώτες στις οποίες οι Σαλμονέλλες άρχισαν να αναπτύσσουν ανθεκτικά στελέχη.
Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει ένας αγώνας δρόμου από τα ερευνητικά εργαστήρια τροφών και φαρμάκων για πτηνά συντροφιάς για την καταπολέμηση των Σαλμονελλών. Οι extruded τροφές και αυγοτροφές που παρασκευάζονται σε υψηλές θερμοκρασίες, εξαφανίζουν τα περισσότερα βακτήρια και τα σπόρια τους. Επίσης ορισμένες εταιρείες παρασκευής φυτικών φαρμάκων παρασκεύασαν ιδιαίτερα αποτελεσματικά φυτικά φάρμακα, βασισμένα στις αντιμικροβιακές ιδιότητες που παρουσιάζουν ορισμένες φυτικές ουσίες όπως η αλυσίνη. Το πλεονέκτημα αυτών των φαρμάκων είναι η δημιουργία φυσικής άμυνας και καταστολής των βακτηρίων της Σαλμονέλλας, χωρίς τον κίνδυνο της δημιουργίας ανθεκτικών στελεχών και άλλων ανεπιθύμητων παρενεργειών που προκαλεί η χρήση των αντιβιοτικών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αρτοποιός Ε. Παθολογία πτηνών. Θεσσαλονίκη, 1986.
2. Burr E. Diseases of cage birds. Ames: lowa State University Press, 1987.
3. Eυσταθίου Λ. Μικρή Κτηνιατρική Εγκυκλοπαίδεια. Αθήνα.
4. Hawley B. Avian Research Center. Chilton U.S.A.
5. Σπαής Α. Νοσολογία πτηνών. Θεσσαλονίκη, 1979.
6. Σελέκος Β. Σαλμονελλώσεις πτηνών. Πτυχιακή εργασία. Φλώρινα, 1992.
7. Χαριτόπουλος Δ. Σημειώσεις Μικροβιολογίας. Φλώρινα, 1987.
Αναρτήσεις
